|
هفته نامه نیمروز،
شماره 417 سال نهم 2 خرداد 1376
معرفی کتاب: خیام و آن دروغ دلاویز
از: ناصر
محمدی
خیام و آن
دروغ دلاویز
|
دریاب که از روح جدا خواهی رفت |
در پــرده ی اسرار فنا خـــواهی رفت |
|
مــی نــوش نـــدانی ز کجا آمـــده
ای |
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
|
سخن گفتن از خیام و
اندیشه های عمیق او کار آسانی نیست. حکیم عمر خیام نیشابوری که پیش تر و
پیش تر ازآنکه شاعر باشد، ریاضی دان و منجم و عالم علم هیات است، با
معیارها و ضوابط ادبی شاعر محسوب نمی شود، ولی عظمت اندیشه و عمق و ژرفای
آن چنان است که وی را با سرودن تعدادی رباعی که به روایت های مختلف عدد
آنها را از 48 تا 128 نوشته اند، در مسند یکی از بزرگترین شاعران و
سخنوران ایران نشانده که بخصوص در خارج از کشور مشهورترین شاعر ایران
محسوب می شود.
خیام در همان معدود رباعیاتی که سروده با
پرداختن به مسائل معضلی نظیر آغاز و انجام جهان، هدف از ایجاد خلقت، جهان
دیگر، جبر و اختیار، قضا و قدر، عدل و دهها مساله دیگر که از آغاز خلقت
فکر یشر را به خود مشغول داشته است، نتایجی عمیق و دقیق ارائه می دهد و
فلسفه ای پر بار را در اختیار خواننده می گذارد.
خیام در میان شعرای ایران شاید تنها شاعری باشد که از
بیان احساسات لطیف و ظریف شاعرانه به شیوه ی دیگر شاعران در اشعار او
خبری نیست. گل و بلبل، شمع و پروانه، لیلی و مجنون و این قبیل تعابیر را
در شعر او راهی نیست و اگر هست و یا در جایی به سبزه و گیاهی اشاره کرده،
صرفاٌ بخاطر بیان فلسفه و تفکر خویش است، نه تعابیر عاشقانه و اخساسی. از
این دیدگاه، احساس در کار او راه ندارد. همهُ حرفش سراسر منطق است و کوشش
برای پاسخ دادن به سئوالات بی جواب انسان.
با این حال خود نیز مانند هر متفکر بزرگ دیگر ادعا نمی
کند که به نتایج قطعی دست یافته است.آنجا که در جایی می گوید:
|
آنـــانــکه ز پیش رفته اند ای ساقی |
در خاک غرور خفته اند ای ساقی |
|
رو باده خور و حکایت از من بشنو |
باد است هرآنچه گفته اند ای ساقی |
این معنا را متبادر می کند که خود همه چیز می داند و
سخنش«باد» نیست. در جایی دیگر به توقف خود بین مرحله شک و یقین اعتراف
دارد که :
|
از منزل کفر تا به دین یک نفس است |
وزعالم شک تـــــا یقین یـــک
نفس است |
|
این یک نفس عزیز را خـــوش می دار |
چون حاصل عمر ما همین یک نفس است |
.
اشعار وی پر است از نکات فلسفی و پیچیده ای که گر چه
نظراتی را پیرامون هر یک ابراز کرده – که غالباٌ نیز در جای دیگر عکس آن
را بیان نموده – ولی در هر حال پاسخ نهایی را به تفکر آیندگان واگذار
کرده است. آنچنان که گویی خواسته است با این رباعیات تنها سئوال ها را با
توضیحاتی پیرامون آن، پیش روی خواننده بگذارد و او را به تفکر وادارد، و
بدیهی است که در این راه تعصبات مذهبی شدید دوران او یکی از عوامل اساسی
در عدم تبیین همهُ مطالب بوده است.
یک بخش اساسی از تفکرات او را مساله معاد و
جهان دیگر تشکیل می دهد. بحثی دشوار و پر رمز و راز که در هر حال موضوع
تفکر انسان طی قرن های متمادی بوده است. یک نکته نیز در خور توجه است که
هر قدر در مورد رباعیات خیام و ترجمه و چاپ آثارش به زبان های مختلف و
انتشار آن، نه تنها در ایران که در سطح جهان اهتمام فراوانی به عمل آمده،
به همان اندازه کمتر کتاب و نوشته در مورد کنه فلسفه و عقاید خیام،
خصوصاٌ عقاید او در مورد عالم بعدی، به رشتهُ تخریر در آمده است، که این
نیز شاید ناشی از فقدان معرفت به اساس اندیشه خیام از یک طرف و وجود
تعصبات مذهبی از طرف دیگر بوده است.
هوشنگ معین زاده اولین کتاب خود را به نام
«خیام و آن دروغ دلاویز» به بحث پیرامون جهان دیگر با یاری گرفتن از
افکار و اندیشه های خیام اختصاص داده و به کار سترگ دست یازیده است.
نویسنده در داستانی تخیلی در مورد«حاج رجب»
که در بهشت موعود همراه خیام و بو علی سینا به گشت و گذار می پردازد و در
مسیر خود با پیامبران و رهبران مذهبی روبرو می شود و همچنین در قالب بحث
و گفتگوهایی که میان آنان پیش می آید، به بررسی اعتقادات و باورهای دینی
همراه با خرافات انباشته در ذهن عامه مردم می پردازد و با نکته سنجی های
بسیار دقیق خواننده را به تفکر در باب عالم آخرت و بهشت جاودان می کشد.
در میان همین گفتگوها و احتجاجات است که
معین زاده با لحنی آمیخته به طنز، علاوه بر بیان انتقادات گزندهُ خود از
دکانداران مذهبی، در عین حال دهها معضل و مشکل اجتماعی و اخلاقی جامعه ما
را نیز به بحث می گذارد و نکات ظریف و دقیقی را مطرح می سازد.
معین زاده در بیان اندیشهُ خود که آن را ضمن
داستانی پر کشش و به شیوه ای روان مطرح ساخته است، وضع و حال امروزی
جامعه را نیز به خوبی تصویر می کند و جای جای از مظالمی که با سوء
استفاده از دستورات و مقررات دینی بر همه مردم بویژه زنان جامعه می رود،
سخن می گوید و به آن اعتراض می کند.
علاوه بر این، اولین کار معین زاده از لحاظ
سبک و شیوه نگارش نیز درخور توجه است. بیان روان و پر جذبه او با سبکی
ساده که از تکلف نوشتاری و مغلق نویسی بدور است، و روش داستان پردازی او
که در تصویر صحنه ها نهایت ظرافت و دقت را به کار برده، تسلط و پختگی او
در کار نویسندگی را نشان می دهد و مسلماٌ با کارهای بعدی که در دست تهیه
دادر – که من هم به یمن دوستی فیمابین در جریان آن کارها هستم – خواهد
توانست نام خود را در فهرست نویسندگان امروز ایران ثیت کند.
کتاب «خیام و آن دروغ دلاویز» در 214 صفحه
در قطع رقعی با جلد شمیز در فروردین ماه 76 توسط انتشارات آذرخش آلمان،
چاپ و منتشر شده که هم اکنون در کلیه کشورهای اروپایی و امریکا در
کتابفروشی های ایرانی بفروش می رسد.
 |
